Элбошимиз Н. Назарбаевнинг “Келажакка йўлланма: маънавий янгиланиш” дастурий мақоласида белгиланган вазифалар босқичма-босқич амалга оширилмоқда. Тарихий ёдгорликларга бой вилоятимиз учун маънавий янгиланишнинг қадри баланд.
Зеро, Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидай, ”ўтмишни ўрганмай туриб, келажакни яратиб бўлмайди, ўз тарихини билмаган халқнинг келажаги ҳам бўлмайди”. Халқимиз ва мамлакатимиз босиб ўтган йўлни, аждодларимиз фаолиятини ва тарихимизни чуқур билмай, теран идрок қилмай туриб, киши маърифатли ҳам, маънавиятли ҳам бўлолмайди. Зеро, ўтмиш билан бугуннинг, аждодлар билан авлодларнинг мустаҳкам боғланиши, бу – Элимиз мангулигининг кафолатидир.
Муқаддас қадамжолар ҳақидаги кўплаб ҳикояларда шу жойларни тарк этмайдиган, лекин ҳеч кимга зарари тегмайдиган илонлар тез-тез тилга олинади. Чунончи, Авлиё булоқ, Қора бура, Индамас ота ҳақидаги ҳикоя ва ривоятлар бунга мисол бўла олади.
Қадимда даштликлар ўтовга кириб қолган илонга қатиқ, айрон ёки сут бериб, чиқариб юборишган, йўлда учраганларини ўлдириб ташлашган. Чунки, хонадонга кириб қолган илонни улар яхшилик нишони деб билишган. Фаришталар илон шаклида келишади, деб ишонишган, оқ илонни улар илонларнинг шоҳи деб қабул қилишган. Шунинг учун оқ илонни дашт аҳли ҳеч қачон ўлдирмаган. Чўл ва даштда учраган бошқа рангдаги илонларни ўлдириб, савоб бўлади, дейишган ва бу қарама-қаршиликнинг тушунчасини ҳали ҳеч ким берган эмас. Халқ оқ илон бойлик келтиради, деб ишонган. Илонлар олтинни ҳимоя қилиб ётгани ҳақидаги мисолларни кўп эртакларда учратамиз.
Сўзоқ туманидаги бир кўл қаҳратон қишда ҳам музламайди, ҳарорати 25 даражадан паст тушмайди. Буни ҳам маҳаллий аҳоли муқаддас кўлдаги илонлар билан боғлиқ, деб билади. Бу ердан сал нарида Балиқчи авлиёнинг мозори бўлиб, мақбараси ёнида илонларни кўп учратиш мумкин.
Илонбузган қишлоғи тарихи ҳам эътиборга лойиқ. Бу ерда асосан ўзбеклар истиқомат қилишади. Шўро даврида бу қишлоқ Султонработ қишлоғи тасарруфида бўлиб, Илонбузган кўчаси деб аталган. Ҳозир эса, Илонбузганнинг ўзида бир неча кўча бўлиб, Шимкент шаҳри тасарруфига ўтди.
Ривоят қилишларича, Тўрткўлтепа деган жойда бир кампир камбағалчиликда ҳаёт кечираркан. Бир куни сигирини соғиб, уйига кирса, баҳайбат бир илон кулча бўлиб ётган экан. Олиб кирган сутидан бир пиёла қуйиб, унинг олдига қўйгач, илон ичиб, тезда кўздан ғойиб бўлибди. Кампир илон ётган жойдан бир тилла танга топиб олибди ва уни илон қолдириб кетганини сезибди. Эртасига бозорга бориб, рўзғорига керакли нарсаларни сотиб олибди. Бозордан келса, яна ҳалиги илон уйининг тўрида. Онахон яна пиёлага сут қуйиб берибди, илон ичиб, ғойиб бўлибди, ўрнида битта тилла танга қолибди.
Бу ҳол анчагача давом этибди, кампир тез-тез бозорга қатнаётганини қишлоқ мулозимлари пайқаб, бошқарувчига хабар қилибди. Кампир бўлиб ўтган воқеани яширмай, айтиб берибди.
Қишлоқ бошқарувчиси бу хабарни эшитиб, талвасага тушиб қолибди. Олтин кўрса, фаришта ҳам йўлдан озади, деб бежиз айтишмаган эканда. Дарров кенгаш чақириб, мулозимларига маслаҳат солибди ва барчаси бир фикрни маъқуллашибди. Аввал катта қозонда ёғ қайнатиб, илоннинг инига қуямиз ва ўлгач, Тўрткўлтепани қазиб, яширилган тиллаларни оламиз, деб келишиб олишибди.
Айтилган кун келиб, ўнлаб қозонларда ёғ қайнатиб, уни илоннинг инига қуйишган. Илонга бундан зарар келмаган, у бошқа ер ости йўли орқали чиқиб кетган ва бир неча кун давомида ўз душманларидан ўч ола бошлаган. Бир ҳафтанинг ичида «илонбозларнинг» ҳаммасини чақиб ўлдирган. Фақат биттаси Сайрам қишлоғига кўчиб кетган ва илондан қутулдим, деб ўйлаган. Илон эса бир молнинг шохига ўралиб олади ва Сайрамга етиб келади. Сўнгги душманини чойхонада чой ичиб ўтирган пайтида топади ва унинг этиги ичига кириб олади. Илоннинг душмани этигини кийган заҳоти уни чақиб олади ва қочоқ тил тортмай шу ернинг ўзида жон беради.
Кимдир буни чўпчак ё афсона деса, кимдир унча узоқ бўлмаган ўтмишда бўлган воқеа, деб билади. Ҳар ҳолда Илонбузган қишлоқнинг тарихий номи бўлиб, давлат тилида, яъни қозоқчада Жиланбузған деб аталиб келмоқда.
Тасвирда: Қора бура авлиё мақбараси.