Обуна – таҳририят ходимлари учун масъулиятли палла. Ҳа, шиддатли давр ва ҳозирги рақобат шароити ҳар бир ходимдан бу ишни жонкуярлик ва фидойилик билан олиб боришни тақозо этади. Замон талаби – маҳсулотни харидорга сифатли, вақтида ва имкон қадар арзон нархда етказиб бериш. Ҳар гал обунага оид дилимдаги ўйларни ёзишга шайланардим-у, аммо турли хаёллар билан, баъзан истиҳола қилиб, буни пайсалга солар, айрим масалаларни рўй-рост ва очиқ-ойдин айтишга журъат қилолмас эдим. Дилимдагиларни ёзишимга ҚР Парламенти Мажлиси депутати Ф. Қоратоев билан телефон орқали яқинда бўлган мулоқотимиз туртки берди. Яна бир бор таъкидлайман, мақолада айтилган гап кўпчиликка тааллуқли эмас, фақат айрим ҳолларда кўзга ташланган мисоллар, холос...
Ўтган йили мамлакатимиздаги таълим ўзбек тилида юритиладиган мактаб ўқувчилари учун “Болаларга туҳфа” номли ўзбек адабиёти хрестоматияси илк бор нашр қилинганидан кўпчилик хабардор. Китобни тайёрлашда кўпчилик қатори камина ҳам озми-кўпми хизмат қилдим. Аммо унинг тақдири, яна ҳам аниқроғи, таълим муассасаларига тарқатилишидаги эътиборсизликдан бироз ранжидим.
Маълумки, китоб нашрдан чиққач, Туркистон вилоят, Шимкент шаҳар ўзбек этномаданият бирлашмаласи орқали тарқатиладиган бўлганди. Албатта, улар бу ишни ташкил этишга ҳисса қўшдилар. Аммо, шу ўринда яна бир гапни айтиш жоиз... Йўлим тушиб, китобнинг Сайрам тумани ва Шимкент шаҳридаги айрим таълим муассасаларига етиб бормагани, Жетисай туманидаги мактаблардан бирида эса унинг ўзбек тили ва адабиёти фани ўқитувчисининг уйидаги кутубхонасида тургани сабабини суриштирганимда, “Бизга хабар беришмади”, “Бизга аниқ тушунтиришмади”, дея оқланишга уринишиб, каминани ноқулай аҳволга туширганлари ҳам бор гап...
Сир эмаски, ҳозирги кунда мактаб кутубхоналарига ўзбек тилидаги бадиий адабиётлар сўнгги бор қачон келтирилганини ҳеч ким аниқ айтиб беролмайди. Шу кемтикнинг ўрнини тўлдириш учун она тилимиз жонкуярлари саъй-ҳаракатларининг шундай лоқайдлик оқибатида бесамар қолиши, юмшоқ қилиб айтганда, инсофданми?
Булар ҳақида нима учун ёзяпман? Мақсад – кимнингдир ишидан камчилик топиш ёки бошқаларга ақл ўргатиш эмас. Муҳими, ҳар биримиз айтилган гапдан тегишли хулоса чиқармоғимиз даркор, назаримда.
Серғайрат ва тиниб-тинчимас депутатимиз Ф. Қоратоев жорий йилда ҳам шундай бир китобни нашр қилдириш ҳаракатида юрган экан. Юқорида айтганимдек, у гапимни тинглагач, ишдаги камчиликларимиз, асосан, лоқайдлигимиздан эканини таъкидлади ва ўзи ҳам “Жанубий Қозоғистон” газетасига раҳбарлик қилганида обуна масаласида кўп эшикларни қоққани, баъзан раҳбарларнинг дилини хира қиладиган гапларни айтишга мажбур бўлганини эътироф этди.
– Айрим мутасаддилар ҳозир ҳам мендан ўзларини олиб қочади, – деди у куйиниб. – Баъзан ўшаларнинг билими, дунёқараши, савияси эгаллаб турган мансабига мос келадими, йўқми, деб ўйланиб қолар, бошқараётган жамоасига ачиниб кетардим. Ўзбекча газета ўқимаган, сиёсий янгиликлардан воқиф бўлмаган раҳбар ёки педагог қандай қилиб етук зиёли бўла олади? Она тилини улуғлаш, қадрлаш лозимлигини, авлод-аждодларимиз бизга мерос қолдирган қадрият, анъана ва урф-одатларни фарзандларимизга қандай сингдирамизу, уларни миллий руҳда қандай тарбиялаймиз? Наҳотки, шу оддий нарсаларни ҳам уларга ҳижжалаб тушунтириш керак?!
Жуда тўғри фикр! Ишлагиси келмаган одам баҳона излайди, деган нақл бор халқимизда. Ҳали уни, ҳали буни баҳона қилиш, масалани дангал ечмай, пайсалга солиш осон. Лекин кимдир ёш авлоднинг келажаги, уларнинг маънавияти ҳақида ҳам ўйлаши керак-ку!
Сир эмас, ҳозир бошқа даврда умр кечиряпмиз. Кўп нарсаларнинг қадри ва аҳамиятига эътибор ўзгарди. Глобаллашув даврида ОАВнинг сони ва тури кўпайди. Сохта (“фейк”) ахборотларни тарқатиш “русум”га айланмоқда. Оқибатда ОАВнинг роли бирмунча сусайди. Бир вақтлар фақат обуна орқали етказилган газета ва журналлар интернет замонида электрон тарзда, турли ижтимоий тармоқлар орқали таралмоқда. Дунёнинг исталган нуқтасидаги янгиликни жаҳонга бир зумда етказиб бераётган сайтлар кўп, ҳатто бадиий китобларнинг электрон шакллари яратилган, интернетдан олиб, бемалол ўқиш мумкин. Эндиликда блогер жуда машҳур ихтисосликка айланди. Бунинг барчаси, албатта, рақамлаштириш даврининг ютуғи. Аммо, барибир, газета ўқишни қўмсайдиган, бу одатни канда қилмайдиганлар орамизда кўплаб топилади.
Аввалроқ кино, кейин эса телевидение пайдо бўлиб, халқ орасида оммавий тус олганида “театр энди ўлади”, деб башорат қилганлар бўлган. Бироқ бу иддаонинг нотўғрилигини, театр санъати ҳеч қачон “ўлмаслигини” вақт исботлади. Назаримда, электрон воситалар, барибир, қоғозли газетанинг ўрнини боса олмайди. Газетага тикилиб, мириқиб ахборот олиш, шунингдек, бадиий китобларни мутолаа қилишга нима етсин! Сиз нима дейсиз?
Айтмоқчи, “Жанубий Қозоғистон”га ёзилдингизми?