Давлат раҳбарининг "Тўртинчи саноат инқи­лоби шароитларида ривожланишнинг янги имкониятлари" Мактуби мағзини қисқача қилиб айт­сак, уни "Миллат салоҳиятини кўпайтириш ва турмуш сифатини оши­риш", деб таърифлаш мумкин. 

Мактубнинг кириш қисмида Пре­зидент айнан шу нарсани кўрсатиб ўтади: «Янги технологик тартиб бизнинг ишимиз, ўз фуқаролик ҳуқуқларимиздан фойдаланишимиз ва болаларни тарбиялашимизни тубдан ўзгартиради».

Ахир жаҳонда ҳам, бизда ҳам турмуш тарзи ва тузумни қўя қолай­лигу, иқлимдан тортиб озиқ-овқат маҳсулотларигача – ҳамма нарса ўзгармоқда. Бу маконда йўл топиб олиш ёки унга мослашиш учун янги билимлар ва келажакни чамалашга асосланган янгича ёндашувлар керак. 

Шунинг учун ҳам янги Мак­туб­­нинг диққат марказида ижти­мо­­­ий кўникмалари ва роллари, инти­лишлари ва имкониятлари билан Инсон турибди. 

Ҳар қандай соҳа: хоҳ иқтисодиёт бўлсин, хоҳ ижтимоий соҳа, хоҳ ҳуқуқни ҳимоялаш фаолияти ёки молия – жамият ва давлат фао­лиятининг янги стратегик йўна­­лиш­ларини шакллантиришга ёнда­­шув­­­­ларнинг асосий мағзи шунда  акс этади. 

Бундай ёндашув Альберт Эйн­штейннинг кўпчиликка маълум «Биз бирорта муаммога олиб келган фикрлаш ва ёндашувни сақлаб қол­сак, ҳеч қачон вужудга келган му­аммони ҳал этолмаймиз», деган таъкидига жуда тўғри келади. Мак­тубдаги 10 та вазифанинг барчаси ҳар бир одамнинг «янги олам – Тўртинчи саноат инқилоби оламида муваффақиятли ҳаракат қилиш ва  мослашиш» кўникмаларини эгаллаб олишига йўналтирилган.  

Бунда мамлакатимизнинг  иж­ти­моий-иқтисодий муваффа­қият­лари замиридаги ётган фуқа­ро­­­­вий тинчлик, миллатлараро ва конфессиялараро тотувлик бизнинг бош қадриятимиз бўлиб қолаверади. Президентнинг ушбу тамойили кўп марта вақт чиғириғидан ўтди ва амалда синаб кўрилди. 

Президент яна бир талабига мунтазам содиқ қолмоқда: Тўртинчи саноат инқилоби элементларини кенг жорий этиш ўзи билан бирга ҳам таҳдидлар, ҳам имкониятларни олиб келади.

Ва Мактубда асосий  урғу ҳар бир инсон ва фуқаро учун имкониятларга берилган. 

Масалан, иқтисодиётни рақам­лаштириш натижасида оммавий равишда ишчи кучи бўшатилиши асоратлари ишга жойлаштириш, таълим соҳасини янги саноат­лаштириш эҳтиёжларига мос­лаш­тиришнинг олдиндан кўрилган ва мувофиқлаштирилган сиёсати ёрда­мида бартараф қилинади.  

Имкониятлар салоҳиятини янада ривожлантириш корхоналарнинг энергия самарадорлиги ва энер­гия тежамкорлиги, шунингдек, энергия ишлаб чиқарувчиларнинг эко­логик тозалиги  ва фаолият сама­радорлигига  талаблар билан бирга боради. 

Тикланувчи энергия манбаларига ҳамда 2030 йилга бориб Қозо­ғистон муқобил энергия манбалари улушини 30 фоизга етказиш шаҳар ва қишлоқларимизни, йирик саноат марказлари аҳолисини шамолсиз аёзли кунлардаги анъанавий қишки заҳарли ҳаводан халос этади.  

Аграр фанни ривожлантирмай, аграр университетларда амалда АСКда ишлай оладиган ёки илмий фаолият билан шуғулланадиган мутахассисларни тайёрламай туриб, агросаноат мажмуасида “Ақлли технология”ларни амалга ошириб бўлмайди. 

Транспорт-логистика инфрату­зилмалари самарадорлигини оши­риш ва маҳаллий автойўллар шо­хоб­чаларини қайта қуриш фу­қа­роларнинг минтақа ичида ҳа­ра­катланишини таъминлайди, мам­лакатнинг чекка қисмларига йўл очади, бу эса фуқароларимизнинг турмуш сифатини яхшилайди. 

Қурилиш ва коммунал шўъбада замонавий технологияларни жорий этишга йўналтирилган Мактубнинг бешинчи вазифаси тўлалигича фуқароларга ғамхўрликка йўғрилган. 

2030 йилгача ҳар бир фуқаро­нинг уй-жой таъминотини 30 ква­драт метргача етказиш нафа­қат миллионлаб одамлар уй-жой му­аммосини ҳал қилади, ай­ни вақт­да қурилишнинг янги усул­ла­ри, замонавий материаллар, би­ноларни лойиҳалашда мутлақо янги ёндашувлар ва шаҳар қури­лишларини режалаштириш туфайли уй-жойлар сифат даражасини кўта­ради. 

Бинолар сифати, экологияси, энергия самарадорлигига қўйила­диган юксак талаблар, уларни заковатли бошқарув тизимлари билан жиҳозлаш аҳоли учун бадас­турликни оширади, электр энергияси, иссиқлик, сув сарфини камайтиради, фуқароларнинг уй-жойларини қулай­роқ, хавфсизроқ ва тежамлироқ қилади. 

Зеро, фуқаролар ҳаётининг си­­­­фати, энг аввало уй-жойи билан бел­гиланади. 

Шунингдек, молиявий шўъбани қайта янгилаш оддий фуқаролар елкасига юк бўлмайди, уларга нис­батан банкротлик жараёни кўзда тутилган, иқтисодий жавобгарлик банк соҳибларига юкланади. 

Бундан ташқари, Миллий банкка эҳтиётсизлик қилган фуқароларнинг бир қисми учун ўткир ижтимоий му­аммога айланган валютадаги ипотека кредитлари муаммосини узил-кесил ҳал этиш топширилди. 

Самарали давлат бошқаруви,  шунингдек, тадбиркорлар ва аҳо­­­­­ли учун давлат бошқарувидаги харажатларни қисқартириш юзаси­дан ишларни давом эттиришга йў­налтирилган. Ушбу соҳани рақам­лаштириш “битта ариза” тамойилига кўра алоҳида давлат хизматлари кўрсатишдан мажмуавий хизмат кўрсатишга ўтиш имконини беради. 

2000дан зиёд одам яшайдиган туман аҳамиятига эга шаҳарлар, қишлоқлар ва қишлоқ округларида маҳаллий ўзини ўзи бошқаришнинг мустақил бюджети ва коммунал мулкини жорий этиш жойларда турмуш сифатини оширади. 

Чунки, бу биринчи навбатда фуқаролар манфаатларига бевосита тааллуқли бўлган маҳаллий ҳам­жамиятлар ва аҳолининг долзарб масалаларини ҳал қилади. 

Шу билан бирга, бу маҳаллий ўзини ўзи бошқаришни ривожлан­тиришда салмоқли қадам бўлади ва аҳолининг маҳаллий аҳамиятга эга масалаларни ҳал қилишга жалб этилишини таъминлайди.

Бу борада қишлоқ округлари ва овуллар даражасида, йирик корхоналар жамоаларида тузилган Ассамблея ижтимоий тотувлик кенгашлари фаолияти янги туртки олиши ва аҳоли учун маҳаллий вазифаларни ҳал этишда, давлат органлари билан мулоқотда ян­ги имкониятларга эга бўлиши Қозо­ғистон халқи Ассамблеяси учун жуда муҳим.  

Коррупцияга қарши кураш ва қонун устуворлиги фуқароларнинг Конституциявий ҳуқуқлари кафо­латларини мустаҳкамлаш ва ҳуқуқ устунлигини таъминлашда ҳал қи­лувчи мазмунга эга.  

Давлат органларининг фуқаролар эътироз ва таклифларини айни вақ­­тида ҳисобга олиш  ва жадал чора кўриш жараёнларида замонавий рақамли технологияларни қўлланиши натижасида шунга эришилади. Бунда фуқаролар уларнинг мурожаатлари қандай кўриб чиқилаётганини кўриб боришади ва ўз вақтида сифатли жавоблар олишади.

“Ақлли миллат” учун “Ақлли ша­­­ҳарлар” вазифасида Мактубнинг барча вазифалари томчи сувда кў­рингани каби мультипликатив са­мараси билан акс этади. 

ЭКСПО–2017 Халқаро кўргазмаси “Смарт Сити” концепцияси асосида шаҳар муҳитини мажмуавий бош­қариш қандай ишлашини яққол кўрсатиб берди. Астаналиклар шаҳар муҳити бадастурлик ва қулайликлар томонга нақадар ўзгарганини, ах­борий технологияларнинг кун­далик ҳаётимизга кириб келаётганини ўзларида ҳис қилдилар. 

Шунинг учун Астана тажрибаси асосида “Смарт Сити”нинг “эталон” андазалари шакллантирилади ва энг яхши амалиётларни тарқатиш ва Қозоғистон шаҳарлари ўртасида тажриба алмашиш бошланади. 

Тарихга мурожаат этсак, ўз вақ­­­­­­­­­­­­­тида айнан Астана шаҳар му­ҳи­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­тининг, барча вилоят марказ­­ла­­ри учун янги замонавий меъмор­чиликнинг янги андазаларини берган, Астананинг ўзи бутун Қозоғистон иқтисодиётининг ўсиш нуқтасига айланган эди. 

Келажакда ҳам “Ақлли шаҳар”лар Президент лойиҳаси бутун мамлакат ҳудудида минтақавий тараққиёт, инновациялар таралиши ва турмуш сифати ошиши локомотивларига айланиши яққол равшан. 

Қозоғистон инсон захиралари ва инсон капитали сифатини кескин юксалтирмай туриб, бу вазифаларни бажариш мутлақо имконсиз.

Шунинг учун еттинчи вазифа – “одам капитали – янгиланишнинг га­рови”га барча бошқа вазифаларни ҳал этиш учун негиз сифатида қараш керак. 

Мактубда ҳажми жиҳатидан унинг энг катта ўрин эгаллагани ва инсон ва фуқаронинг мамлакатимизда ижтимоийлашишининг янги моделини шакллантиришни таъминлаш, ёш­ларни янги технологик тартибга ҳозирлашни таъминлаши кўзланган қатор дастурчалардан тузилгани бежиз эмас. 

Ва бунда улғаяётган авлодни ижтимоийлаштиришдаги асосий ижтимоий шахсга алоҳида тўхталиб ўтиш зарур.

У, шубҳасиз, муаллимдир. 

Инсоният тарихида устозлик азалдан муқаддас мазмун касб этган. 

Жамиятнинг ақлий қудрати ва унинг маданий-ахлоқий, одоб  имко­ниятлари ўқитувчиларда акс этган. 

Барча жаҳон динларида пай­ғамбарлар инсониятнинг буюк ус­тозлари бўлишган, улар одамларга маърифат ва юксак маънавий талаб­лардан дарс берувчи  Яратув­чининг элчиси бўлган. 

Шунинг учун ҳам Президент Мактуби бутун жамиятни, ҳаётнинг иқ­тисодий ва ижтимоий соҳасини ҳар бир инсонга таълим-тарбия берувчи шахс ва фахрли унвон – Устозга қаратди. 

Бу қадамнинг муҳимлигини ҳамма ҳис этаётганди, зеро, ҳар биримиз ўз қалбимизда муаллимларимиз ҳақидаги хотираларни эҳтиром билан сақламоқдамиз. 

Фахримиз ва афсонавий қаҳра­монимиз Б. Мўмишулининг қуйидаги сўзлари эсга тушади: “Биз дунёга янги авлодни келтираётган оналарни эъзозлаётганимиздай ушбу авлодни тарбиялайдиган ўқитувчиларни ҳам эъзозлашимиз керак”.

Барча фуқароларни қамраб ола­­диган ўзимизнинг илғор таълим ти­­­­­­­­­­­­­­­зимимизни янги сифатга олиб чи­­­­­­­­­­­­қишда айнан муаллимлар асосий рол­­­­­­­­­­­­­­ни ўйнайди. 

Бунинг учун педагогларни ўқитиш ва улар малакасини ошириш, пе­дагогика кафедралари ва фа­куль­­­­­­­тетларини ривожлантириш вази­фаси қўйилган. 

Рақамлаштирилган иқтисодиёт шароитида таълимнинг барча дара­жаларида математик ва табиий фанларни ўқитиш сифати асосий ўрин тутади. 

Педагоглар ва ўқитувчилар иж­тимоий вазифасини муносиб ба­жаришлари ва ижтимоий “дара­жалар жадвали”да муносиб ўрин олишлари учун қатор тадбирлар кўзда тутилган. 

Бу, биринчи навбатда, жамият ва давлатнинг таълим тизимига муносабати ўзгариши. Давлат раҳ­­бари таълим соҳасига “ўз сар­мо­явий лойиҳалари ва экспорт имко­­ниятларига эга алоҳида иқти­содиёт тармоғига бўлгани каби муносабатда бўлиш” зарурлигини таъкидлаганди. 

Бу шароитларда ўқитувчиларни ижтимоий ҳимоялаш алоҳида аҳа­мият касб этади. 2018 йилгача таълим ходимлари маоши 29 фоиз­­­­­­­­­­гача ортди. Ўқитувчи касбининг обрўсини ошириш учун 1 январдан янгиланган таълим мазмунига ўта­ётган муал­лимлар маошлари яна 30 фоизга кўпаяди. 

Бундан ташқари, 2018 йилда тоифалар орасидаги фарқни кен­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­гайтирувчи малака даражасини ҳисобга олувчи янги тои­фалар жад­вали жорий эти­ла­ди, шу­­­­­­­­­­­­­­­нинг­дек, категориялар миллий ма­лака тестлари орқали бе­рила­ди. На­тижада, тасдиқланган мала­каларга боғлиқ равишда ўқитувчилар ма­ошлари 30-50 фоизга ошади. 

Бунинг учун фақат 2018 йилда бюджетдан қўшимча 67 млрд. тенге ажратилади.

Олий ўқув юртларининг академик эркинлигини қонунан тасдиқлаш, уларга таълимий дастурлар яра­тишда кўпроқ ҳуқуқлар бериш кейин­ги қадам бўлиши лозим. 

Учинчи янгиланиш ва замонавий технологик инқилоб талабларига жавоб берувчи сифатли таълимий муҳитни илгари сураётган Назарбаев университети ва Назарбаев заковат  мактабларининг ижобий тажрибаси мазкур қадамнинг зарурлигига да­лил бўла олади.

Бунинг учун мураббийларни қайта тайёрлаш, Қозоғистон олий ўқув юрт­ларига хорижлик менежерларни жалб этиш, жаҳон университетлари филиалларини очиш бўйича тад­бирлар кўрилди. 

Шу муносабат билан шаҳар мактабларида жон бошига молия­лаш­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­тиришни жорий қилиш муҳим, бу таълим муассасалари ўртасида рақобатни кучайтиради ва хусусий капитални жалб этишга имкон яратади. 

Таълим-тарбия жараёнига ён­дашиш ҳам ўзгаради: болаларни эрта ривожлантириш учун ижтимоий кўникмалар ва мустақил билим олиш кўникмаларини кўзда тутган дастурларнинг ягона андазалари жорий этилади. 

Бугунги кунда ўрта таълимни янгиланган таълим мазмунига кў­­­­­­­­­­­чириш бошланиб кетди ва бу жа­­раён 2021 йилда якунланади. Бу халқаро андазаларга мувофиқ ва Назарбаев заковат мактабларида мамлакатимизга мослаштирилган, Президент Н. А. Назарбаев таъкид­­­лаганидек: “мутлақо янги дастурлар, дарсликлар, андазалар ва кадрлар” демакдир. Улар болаларга жуда зарур фойдали саводхонлик ва танқидий фикрлашни беради. 

Барча минтақаларда мак­таб педагогларига кўмакла­шиш мақ­­­­­­­­­­­­садида ўқувчилар са­­­­­­­рой­­ла­­ри негизида ком­­­­­­­­­­пью­терлар, ла­­­бораториялар, 3D-прин­тер­ларни ҳам қўшганда, барча инфра­ту­­­­­зилмаларига эга болалар тех­­но­­­­парклари ва бизнес-инку­батор­лари тармоқлари шаклланади. 

Бу болаларни кичик ёшидан илмий-тадқиқот ва саноат-технология муҳитига сингдиришга ёрдамлашади, натижада ўзгаришларга доимий мослашиш ва янги билимларни   ўзлаштириш қобилиятини ривожлан­тиришга ёрдам беради. 

Шу билан бирга, ижтимоий­ла­шиш тизимининг технократик қисми Қозоғистон ватанпарварлиги, мам­лакатимиз барча фуқаро­лари­нинг бирлиги ва ҳамжиҳатлигини мус­таҳкамлашга қаратилган “Маъна­вий янгиланиш” дастурини амалга оширишни давом эттириш билан қувватланиши зарур. 

Айнан шунинг учун қозоқ, рус ва инглиз тилларидан эркин фойдалана оладиган қозоғистонликларнинг келажагини таъминлашда ўқи­тув­чиларнинг ўрни ижтимоий ва сиёсий аҳамият касб этади. 

Давлат раҳбарининг мамлакатда ва глобал дунёда яшаш ҳамда ишлаш учун зарур даражада уч тилни эгал­­­­­­­лашни мамлакатдаги ҳақиқий фу­­­­қа­­­­­ролик жамиятининг тўлақонли шаклланиши ва ягона миллатнинг оёққа туриши якунланиши билан боғлагани айни фикрнинг исботидир. 

Бугуннинг ўзида мамлака­тимиз­даги 127 мактаб: 33та “Дарын” мак­таблари тармоғи, 20та Назарбаев заковат мактаби, 30та “Билим-ин­но­вация” лицейлари ва 44та ўрта гимназия ва мактабда уч тилда таълим берилмоқда. 

Фан ўқитувчиларини тил курс­ларида инглиз тили ва фанни инглиз тилида ўқитишга ўргатиш давом этмоқда. 

2016-2017 йилларда 13 252 на­­­­­фар физика, химия, биология, ин­­­­­­­­­­­­форматика муаллими малака оши­риш курсларини якунладилар, 11 459 нафари таълимни давом эттирмоқда. 

Пилот шаклда табиий-илмий цикл­­­­­­­­­­­­­­­­лар инглиз тилида ўқитиладиган 153 мактаб рўйхати тасдиқланган. 

379та мактабда «Биология», «Хи­­мия», «Физика», «Информатика» фанларига инглиз тили элементлари киритилмоқда. 

Педагог кадрларнинг малакасини ошириш тил, фан-тил курсларининг 12та дастури тасдиқланди. 

10-11 синфлар учун инглиз тилида «Биология», «Химия», «Физика»,  «Информатика» фанларидан таъли­­­­мий-услубий дастурлар ва дарс­­­­ликлар ишлаб чиқилмоқда. 

Ўқувчиларнинг тил тайёргар­лигини тенглаштириш мақсадида мактабларда ёзги тил мактаблари ташкил этилмоқда. 2017 йилги таътиллари даврида республиканинг 2438та мактабида ёзги тил курслари очилди: улардан давлат тилини ўр­га­­­­­­­­тадиган 2172та гуруҳ (улардан 770таси қишлоқларда), инглиз тилини ўргатадиган 9412 гуруҳ (2075 таси қишлоқларда).  

Устозлар ва таълим тизимининг ушбу улкан иши мамлакатнинг учинчи замонавийлашуви пойдевори, Қозоғистоннинг барча фуқаролари тенглиги ва бирлигининг асосидир. 

Давлат раҳбари таъкидлаганидек: “тарихини, тилини, маданиятини биладиган, айни вақтда замонавий, хорижий тилларни ўзлаштирган, илғор ва глобал кўз қарашларга эга қо­­­­зоғистонлик жамиятимизнинг идеали бўлиши керак”.

Шунинг учун ҳам Давлат раҳбари Мактубни «Тўртинчи саноат инқилоби бўсағасида турган миллатнинг», янги замон талаб ва синовларига бардош бера олувчи ягона миллат бўлиб жипслашиши масаласи билан якунлагани мантиққа мувофиқ. Бу эса Қозоғистоннинг глобал олам­даги эртанги муваффақиятлари гаровидир.