Қонимизга сингиб кетган кўплаб одатлар ва сийқаси чиққан қатъий қоидаларни ўзгартмагунимизча бизнинг тўлақонли янгиланишимиз мумкин эмас.
...Ҳозирги жамиятда чинакам маданиятнинг белгиси – ўринсиз кеккайиш эмас. Аксинча, вазминлик, қаноат ва оддийлик, тежамкорлик ва ўринли фойдаланиш кўпни кўрганликни билдиради.
Нурсултан НАЗАРБАЕВ.
«Келажакка йўлланма: маънавий янгиланиш».
Бугун қай маҳалла, қай бир қишлоққа борманг, тўй устидан чиқасиз. Тўкин дастурхон, унинг атрофида жамулжам ёшу қарини, давра тўрида ўтирган келин-куёвни кўриб, юртимизда тинч ва фаровон ҳаёт ҳукм сураётганидан шукроналик ҳиссини туясиз.
– Ўғлимизни уйлантиряпмиз, тўйга таклиф қилгани келдим, – дейди ҳамқишлоқларимиздан бири. – Фалон тўйхонага ўтинг.
– Тўйгача ҳали анча бор экан-ку, – дейман тўйчи отага. – Фалон тўйхона қишлоқдан ҳам анча олисда.
– Э, нимасини айтасиз, – деди ота бунга жавобан. – Ўғлим фалончи ўртоғим тўйини шу тўйхонада ўтказди, менинг ундан қаерим кам, деб туриб олди. Раъйига қарши боролмадим. Аммо ўша тўйхона бир ойгача банд экан. Кутишдан бошқа чорамиз йўқ.
Фалончи тўйхонанинг нархига ҳам чўнтак дош беролмайди. Агар ўша қишлоқдошимизнинг яқинда нафақага чиққанини, кенжа фарзанди университетда шартнома асосида таҳсил олаётганини инобатга олсак, куёв бўлажак ўғли тўйни оддийроқ, арзонроқ масканда ўтказишга розилик билдиргани маъқулмиди, деб ўйланиб қоласан, киши. Пулни елга совургандан кимга фойда?
Сир эмас, тўйхоналар кўпаймоқда. Бу – сервис хизмати соҳасида илгари силжиётганимизнинг кичик бир белгиси. Лекин уларнинг нархи устида ўйлаб кўриш ҳам фойдадан холи бўлмас.
– Яқинда қизимизни узатдик, – дейди бир ҳамқишлоғимиз. – Қудамиз билан гапни бир жойга қўйиб, тўйни ихчам ўтказдик. Дам олиш куни тушки маҳал даврага 100-120га яқин одам тўпланди. Рисоладагидек тўй бўлди. Муҳими, ортиқча исрофгарчиликка йўл қўймадик.
Очиғи, орамизда тўйни ўтказиш масаласида бу каби фикрлайдиган, эртани ўйлаб иш тутадиган кишилар у қадар кўп эмас. Дейлик, зиёли бир инсонга шу тўйни намуна сифатида таърифлаб бергандик, фикримиз унга маъқул тушмади. «Дунёда орзу-ҳавас деган нарса бор», деб туриб олди. Орзу-ҳавас тўйга 800 -1000 кишини чақириш, катта сарф-харажат қилиш, маросимни фалон тўйхонада ўтказиш, нархи фалон пул турадиган хонандани чақириш дегани эмас-ку? Икки ёшнинг юлдузи юлдузига тўғри келиши, оила пойдеворининг мустаҳкамлиги – ота-онанинг энг катта орзу-ҳаваси шу эмасми?
Яна бир гап. Тўйхоналар кўпайгани яхши. Аммо мусиқа овозини авж пардада қўйиш, тонготар тўйлар қилиш ҳам инсофдан эмас. Негаки, тўйхоналар атрофида ёки яқинида одамлар яшашади. Мусиқий шов¬қин билан улар тинчини бузиш, кексалар, беморлар ташвишига ташвиш қўшиш ҳам яхшимас.
Элбошининг «Келажакка йўлланма: маънавий янгиланиш» дастурий мақоласи эълон қилинганига бир йилдан ошса ҳам, вилоятимизда тўй маросимларини ўтказишдаги камчиликлар бартараф этилгани йўқ. Тўлебий туман этномаданият бирлашмаси томонидан бир йил муқаддам ишлаб чиқилган тавсияномадаги таклифларнинг 80 фоизи ҳанузгача амалда қўлланилмаяпти.
Чунончи, унда қуйидаги таклифлар киритилган эди:
1. Йигит ва қиз томон қудачиликка розилик бергандан кейин кичкина патир, катта патир демасдан, фақат тўй олдидан қозон оши берилсин. Кийим-кечак, олиш-бериш бўлмасин. Келинни уйидан олгандан кейин «гулянка» бўлмасин.
2. Уйланиш ва суннат тўй эгалари маҳалла комиссияси аъзолари билан тўй ўтказиш тартибини келишиб, маслаҳат куни улфат оқсоқолига айтилиб, тартиб сақланиб бориш талаб қилинсин.
3. Исрофгарчиликка йўл қўйилмасдан, дастурхонга нон ва бошқа таомлар ортиқ қўйилмасин.
4. Тўй ва тўй даражасида ўтказиладиган маросимларга фақат яқин қариндошлар ва тўйга дастурхони зарур бўлганларгина дастурхон олиб келишсин. Кўпчиликка дастурхон ўрнига пул бериш тавсия этилади.
5. Тўй кечаси ва бошқа тўй даражасида ўтказиладиган маросимлар: уй тўйи, туғилган кун ва ҳоказо эртароқ бошланиб, соат 12гача тугатилсин ҳамда мусиқа тўхтатилсин.
6. Тўйларни спиртли ичимликларсиз ўтказиш тавсия этилади.
7. Уйланаётган йигитнинг улфати тўй кечаси ўзимизнинг эскидан келаётган яхши одатини сақлаб, кеча охиригача хизматда бўлсин.
8. Куёв сотиш ва бошқа маънавиятимизга зид маросимлар тўхтатилсин.
9. Суннат тўйининг хатми қуръонида спиртли ичимликлар берилмасин.
10. Қарор кўрсатмаларини бажариш маҳалла комиссияси ва тўй эгасининг улфатбошига топширилсин.
11. Қарорда белгиланган тартибни бузувчилар масаласи оқсоқоллар кенгаши мажлисида муҳокама қилинсин. Зарур деб топилган ҳолларда тарбиявий чоралар кўрилсин ва тегишли органларга мурожаат этилсин.
12. Маййит чиқарилган хонадонда уй эгалари томонидан овқат тайёрланмасин. Йиртиш бериш ва маййит устидан пул сочиш ман этилсин.
13. Пайшанба кунги худойиларга одам чақирилмай, яқин қариндош-уруғлар иштирокида ўтказилсин. Худойиларда ва асосан ҳайитликларда дастурхондаги мева ва ширинликлар ликопчалари камайтирилсин. Маййит чиққан хонадонда ўтказиладиган маросимлар ҳам назорат қилинсин, уларни шаръий тартибга келтириш масжид имоми ва масжид қавмига топширилсин.
Ота-боболаримиздан қолган куёв сотиш одатини нега йўқ қиласизлар, дейдиганлар ҳам топилади. Уларга саволимиз бор:
«Сенинг қайси ота-бобонг куёвни ароққа сотган, кейин ичиб олиб жанжал чиқаргану, кўчада лойга беланиб, думалаб ётган? Бундай ота-боболар хақиқатан ҳам ўтган бўлса, улар нафақат сенинг авлодингни, балки бутун миллатимизни шарманда қилади».
Элбошимиз «Прагматизм – ўзингнинг миллий ва шахсий бойлигингни аниқ билиш, ундан унумли фойдаланиб, шунга қараб келажагингни режалай олиш, исрофгарчилик ва дабдабабозликка, манманлик ва мақтанчоқликка йўл қўймаслик, деган сўз», деб бежиз айтмаган. Пулни елга совуришни тўхтатиб, маънавий янгиланишни ЎЗИМИЗДАН бошлаш вақти келди.