KAZINFORM. Давлат раҳбари Фан ходимлари куни арафасида россиялик олимлар билан учрашиб, уларни касб байрами билан табриклади. У илм-фаннинг турли жабҳаларида муваффақиятли меҳнат қилиб, юрт равнақига ҳисса қўшаётган йиғилиш иштирокчиларига самимий миннатдорчилик билдирди.

– Албатта, илм чўққилари сари йўл машаққатли, уларга фақат чинакам фидойи, меҳнатсевар, ижодкор инсонларгина бардош бера олади. Ҳақиқатан ҳам тараққийпарвар халқ бўлиш учун ана шу қадрли фазилатларни жамиятимиз онгига сингдиришимиз зарур. Буюк Абай бизга васият қилган: “Илминг бўлмаса, мақтанма!”. Технологиялар жадал ривожланаётган ҳозирги даврда тизимли тадқиқотлар, чуқур билим ва илм-фанга жиддий эътибор қаратишимиз керак. Яқинда Бурабайда ўтган Миллий Қурултой йиғилишида ушбу мавзуга тўхталган эдим. Илм – миллатнинг мунаввар ёғдуси, шунинг учун яна бир бор таъкидламоқчиманки, илмий жамоатчилик зиммасига юксак масъулият юкланади, – деди у.

Президент маърузасида Мустақиллигимизнинг дастлабки йилларида мамлакатимиз илм-фанини ривожлантиришга етарлича эътибор қаратмагани, кўплаб олимларимиз бошқа соҳаларга ўтишга мажбур бўлгани таъкидланди. Натижада республикада илмий ходимлар сони 3 баравар камайди. Бундай аянчли ҳолат миллатнинг заковат салоҳиятига таъсир кўрсатмай қолмасди. Бундан ташқари, соҳада уюшган жиноятчилик ҳолатлари кўпайган. Масалан, бир пайтлар “Парасат” холдингига раҳбарлик қилган таниқли академик уни талон-тарож қилиб, оиласи билан хорижга қочиб кетган ва АҚШ фуқаролигини олган. Айни пайтда, вазият яхшиланмоқда. Бу давлатнинг олимларга билдирилаётган ишончи самарасидир.

– Давлатимиз томонидан илм-фанни ривожлантириш борасида аниқ чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Уч йил муқаддам мен Фанлар академиясини замонавийлаштириш юзасидан кўрсатма берган эдим. Ўтган давр мобайнида залворли ишлар амалга оширилди. Академияга олий илмий ташкилот мақоми берилди. Инфратузилма янгиланиб, кадрлар тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Таъкидлаш жоизки, ўтган йили қабул қилинган “Фан-техника сиёсати тўғрисида”ги Қонун бу жараёнларга жиддий туртки бўлди. Ҳужжат фанни бошқариш шаклини такомиллаштиришга қаратилган андазаларни назарда тутади ва олимларни ижтимоий қўллаб-қувватлаш чора-тадбирларини белгилайди. Умуман олганда, Қонун илм-фан соҳасида меҳнат қилаётган фуқаролар манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган, – деди Президент.

Давлатимиз раҳбари ўз нутқида илмий жамоатчилик олдида турган асосий вазифаларга алоҳида тўхталди.

– Стратегик вазифалардан бири ядро фани ва технологиясини ривожлантиришдир. Қозоғистон бу борада улкан салоҳиятга эга. Алматидаги Ядро физикаси институти, Курчатовдаги Миллий ядро маркази каби етакчи илмий муассасаларда фундаментал ва амалий тадқиқотлар олиб борилмоқда, соҳа учун кадрлар тайёрланмоқда. Атом энергиясини ишлаб чиқариш нафақат барқарор энергия манбаи, балки иқтисодиёт ва фаннинг янги йўналишларини ривожлантиришнинг бошланғич нуқтасидир. Гап ядровий тиббиёт, водород энергияси, сувни тузсизлантириш, синтетик ёқилғи ишлаб чиқариш, кичик модулли реакторлар ва бошқалар ҳақида бормоқда. Бу соҳаларда ютуқларга эришиш учун илмий-тадқиқот инфратузилмасини мустаҳкамлаш, илмий ишларни кучайтириш, муҳандислик таълимини замонавийлаштириш зарур. Атом энергетикасини ривожлантириш масаласи Президент ҳузуридаги Фан ва технологиялар бўйича Миллий кенгашнинг навбатдаги мажлиси кун тартибидаги асосий масала бўлиши керак, – деди Қ. Тўқаев.

Давлат раҳбари дунёда сунъий заковат технологиялари жадал ривожланаётгани, Қозоғистонда етакчи ўринни эгаллаш учун барча имкониятлар мавжудлигига эътибор қаратди.

– Мамлакатимизнинг бу борадаги муваффақиятлари калити инсон капитали – иқтидорли ва билимли фуқаролар бўлиши керак. Шунинг учун биз ахборот технологиялари мутахассисларини тайёрлашни кучайтирамиз, мактаб ўқувчилари ва талабаларига сунъий заковат кўникмаларини ўргатамиз. Маҳаллий фанда эса бундай истиқболли йўналишлар кўп. Умуман олганда, илм-фанни изчил ривожлантириш учун давлат ва бизнес, университетлар ва илмий марказларнинг саъй-ҳаракатларини бирлаштириш зарур, – деди у.

Президентимиз таъкидлаганидек, университетлар янги тадқиқот ва инновациялар соҳасида кашшоф бўлиши керак. Таълим муассасаларида илмий ишланмалардан кўра, мутахассислар тайёрлашга кўпроқ эътибор қаратилаётганини таъкидлади.

– Қозоғистонда тадқиқот университетлари мақомига лойиқ 10та таълим муассасаси мавжуд. Бу илм-фан ривожи учун етарли эмас. Бу ишни кучайтиришимиз керак. Илм ҳам мамлакатга фойда келтириши керак. Биз бу йўналишда муайян ютуқларга эришдик. Амалий тадқиқотлар билан шуғулланувчи илмий ташкилотларнинг даромади сўнгги беш йилда 40 миллиард тенгедан ошди. Хазинага 10 миллиард тенгедан ортиқ солиқ тушди. Келгусида бу кўрсаткич янада ортиб бораверади. Илм-фан соҳасига 14,5 миллиард тенге хусусий сармоя жалб этилди. Икки мингдан ортиқ янги иш ўрни барпо этилди. Шундай қилиб, олимларимиз иқтисодиёт тараққиётига салмоқли ҳисса қўшмоқда. Таълим муассасалари корхоналар билан яқин алоқа ўрната бошлади. Бунга мисол тариқасида Satbayev University тадқиқотчиларининг ишларини келтириш мумкин. Университет олимлари селен унсурини юқори даражада тозалаш имконини берувчи янги технологияни ишлаб чиқди. Натижада бир килограмм селеннинг таннархи 15 баравар ошиб, уни ишлаб чиқарувчи корхонага 1,2 миллиард тенге қўшимча фойда келтирди, – деди Давлат раҳбари.

Қасим-Жўмарт Тўқаев ёш академик Сураған Дурвудханнинг фаолиятини алоҳида таъкидлади. Унинг математик физика соҳасидаги илмий изланишлари криптография ва маълумотларни ҳимоя қилиш тизимларида муваффақиятли қўлланилмоқда. Президент буни рақамлаштириш давридаги ўта муҳим ютуқ, дея баҳолаб, Қозоғистон илм-фанининг юксак салоҳиятини намоён этганини таъкидлади. 

– Мамлакатдаги корхоналар ҳам илм-фан тараққиётига ҳисса қўшиши керак. Улар янги маҳсулотларни ишлаб чиқиш учун университетлар ва тадқиқот марказлари билан ҳамкорлик қилишлари даркор. Қозоғистондаги йирик саноат корхоналари ўз даромадларининг 1 фоизини фанга йўналтирмоқда. Бу стратегик аҳамиятга эга йўналиш, – деди у. 

 Қ. Тўқаев бугунги кундаги вазиятга ҳам тўхталди. Кўпгина экспертлар дунё сўнгги ўн йилликлардаги энг жиддий инқироз ёқасида эканлигини таъкидладилар. Йирик давлатлар бир-бирига қарши “тарифлар уруши” очар экан, ишлаб чиқариш ва савдо занжирлари бузилади, бозорлар таназзулга юз тутади, товар нархлари беқарор бўлади. Бу, шубҳасиз, барча мамлакатларга, жумладан, Қозоғистонга ҳам таъсир қилади.

– Ҳозирда юқори тарифларни жорий этишга 90 кунлик мораторий эълон қилинган бўлса-да, бозордаги вазият жуда беқарор. Шунинг учун биз ушбу иқтисодий нотинчлик Қозоғистон иқтисодиётига олиб келган оқибатларини бартараф этиш устида ишлаяпмиз. Бироқ, ташвишланиш учун ҳеч қандай сабаб йўқлигига аминман. Биз доим ўз устуворликларимизга эътибор қаратиш орқали барча қийинчиликларни енгиб чиқдик. Ноқулай ташқи омиллар таъсирига қарамай, тараққиёт йўлидан борамиз. Йирик инфратузилма лойиҳалари ва бошқа ташаббуслар тўлиқ амалга оширилади. Куни кеча Ҳукумат ва маҳаллий ижро ҳокимияти органларига чора-тадбирлар режасини зудлик билан якунлаш юзасидан топшириқ бердим. Ушбу қадам юксалиш суръати ва сармоялар ҳажмини камайтиришга йўл қўймаслик учун мўлжалланган. Бугунги кунда сармоя учун кураш кучаймоқда. Шунинг учун биз оқилона ҳаракат қилишимиз керак. Биз барча қийинчиликларга тайёр бўлишимиз керак. Барча ишлар тез ва сифатли бажарилиши керак. Маълумки, инқирознинг ҳам ўзига хос фойдалари бор. У раҳбарлик лавозимидаги фуқароларнинг ишбилармонлик қобилиятига эга ёки йўқлигини аниқлайди. Бу ҳам янги имкониятларни очади. Бу ташқи шароит тубдан ўзгариб бораётган бир даврда миллий иқтисодиёт барқарорлиги ва ижтимоий барқарорликни сақлашда муҳим аҳамият касб этади”, – деди Давлат раҳбари.

Қ. Тўқаев илм-фан ривожланган давлат ҳар қандай қийинчиликларга дош бера олишини, шунингдек, Қозоғистоннинг келажаги ватанпарвар ва малакали олимлар қўлида эканини, давлат уларни бундан буён ҳам ҳар томонлама қўллаб-қувватлашини таъкидлади.

– Орамизда бутун умрини илм-фан ва таълимга бағишлаган фахрийларимиз, иқтидорли ёш олимлар ҳам бор. Барчангизга яна бир бор миннатдорчилик билдираман, – деди ҚР Президенти.

Йиғилиш якунида Президент бир гуруҳ олимларни давлат мукофотлари билан тақдирлади.