Носир Фозил – ўзбек билан қозоқнинг суюкли ёзувчиси эди. Зеро, унинг ўзи ҳам, асарларидаги қаҳрамонлар ҳам қозоқ халқи билан тақдирдош, то­мирдош бўлган.

Авваллари  тез-тез ўтадиган Қо­зоғистон билан Ўзбекистон ада­­биёти ва санъати ўнкун­лик­­лари (декадалари)да ҳам ай­нан Носир оғамиз ҳар иккала ада­би­ёт­­лар ўртасида боғловчи бў­либ юрарди. Икки эл ўртасидаги элчи бўлиб кў­ринадиган оғамиз ҳа­­қиқатан ҳам ик­ки қардош халқни боғ­­лаб турувчи «Олтин Кўприк» бўлиб та­нилган эди. Мен оғани бундан қирқ йил муқаддам, қозоқнинг тулпор адиби Насриддин Сера­лиев таваллудининг 50 йиллик тўйида кўрган эдим. Ўзи ҳам, сўзи ҳам ҳеч кимга  ўхшамайдиган оғамизнинг ажойиб ҳазил-мутойибалари худди бугунгидай кўз ўнгимда. Ўша тўйда  Носир оғага табрик учун  сўз берилганида:

– Ҳой, Насриддин, азизим, бу дунё миқ­ти уч Носирни кўрди. Улар – Носир Се­­ралиев, Носир Фозил ва Абу Носир Ал-Форобий! – деб элни кулдирган эди.

Авваллари оғанинг «Бир отар тўп­понча» номли китобини  ўзбек тилида  ўқиб, завқ-шавққа тўлиб, кўнглим равшан тортган эди. Яқинда кутубхонамда ёзув­чи биродаларимнинг дастхати битил­ган китобларни кўздан кечираётиб, Но­сир оғанинг «Эсла, кўнглинг, ёришар» ном­ли китобини қўлимга олдим. Унда: «Қозоқ­нинг сулув оқин қизи, халқига яқин қизи – Хонбибижон! Таваллуд тўйинг қутлуғ бўлсин, айланайин! Носир оғанг, 16 март, 2015 йил» деган дастхатни ўқиб, кў­зимга ёш тўлди: менинг 50, 55, 60 йил­лик таваллуд тўйларимнинг тўрида қўр тўкиб, кўзларни қувнатиб ўтирган Носир оғам билан дўстим Мирпўлат Мирзонинг бу йил нишонланадиган 70 йиллик тўйимда бўлмасликларини ўйлаб, юрагимни чек­сиз ўкинч қамраб олади.

Мен Носир оғанинг ўзбек тилидаги дастхатли китобини қайта-қайта ўқиб чиқдим. Китобда ҳозирги ва кейинги авлодларга ўрнак бўлгулик, икки халқ ўртасидаги дўстлик ва қардошлик туйғу­лари қуруқ сўз билан эмас, айнан мана шундай асарлар воситасида далил­ла­нишини оралаб, оғатойимнинг мазкур китобини қозоқ тилида сўзлатишга маҳ­кам бел боғлаб, таржимасига кириш­дим. Худо хоҳласа, бу китобни Қозоғистонда чоп қилдириб, Носир оғанинг 90 йил­лигига армуғон этаман. Мазкур китоб­нинг ҳар бир саҳифаси, ҳар бир хатбо­шисида улуғ қозоқ адибларининг ўзи­миз билавермайдиган сирлари билан қирралари «Мен бунда»ман деб кўз ўн­гин­­­­­гизда бор салобати, улуғворлиги  би­лан намоён бўлади. Уларнинг қадрдон чеҳ­ра­лари, фаолиятлари юксак маҳорат билан кўрсатилган. Шунингдек, икки эл­нинг эр­­­­каси бўлган оғанинг мазкур ки­тобида ўз­бек адиблари ҳақида ҳам кўп­лаган маълумотларга эга бўласиз. Унинг асар­лари қотиб қолган расмий тилда эмас, жайдари ўткир ҳазил ва мутойибага йўғ­рилган тилда, бир эт-бир мой бўлиб, ки­тобхонга роҳат  бағишлайди.

Унинг қозоқ қаламкашлари ҳақидаги ҳикояларида қардошлик, дўстлик ҳақи­даги тебранишлари бевосита адабиёт ва санъатдаги ҳамкорликка боғланган ҳолда тасвирланади. Масалан, қозоқ-ўз­бек адабиётларининг донишмандлари Собит Муқанов билан Ойбек ўртасидаги дўст­лик ҳақидаги «Тош» номли ҳикояни ҳаяжонланмай ўқиш мумкин эмас. Ҳи­кояда Ойбек оғани Олмаотага сафари чоғида Собит оға уйида меҳмон қилиб, эртасига сулув Олмаотанинг бетакрор табиати билан таништириш мақсадида Медеу тоғига олиб боради. Гўзал табиат, тошдан-тошга сакраб оқаётган ўйноқи тоғ шалоласини томоша қилиб келаётган Ойбек домла бир жойга келганда таққа тўхтаб, сой томонга ишора  қилиб:

– Ҳў-ў, зўр...тош!.. – дейди ҳайрат  билан.

Ҳақиқатан ҳам худди қўлда тараш­ланиб, сайқаллангандай юм-юмалоқ, катталиги кичик ўтовдай келадиган бир тош сойнинг ўртасида ётар, шарқираб оқаётган сув тошнинг икки ёнидан бў­ли­ниб ўтар эди. Бу жойлардан бир неча бор ўтса-да, шундай улкан тошга эъти­бор бермаган Собит оға Ойбекнинг синч­ков­лигидан  ҳайратланиб:

– Ай, Муса, сўл тасти мен саған сий­ладим! – дейди.

Ойбек домла хурсандлигиданми ё бу инъомнинг тагида ҳам ҳазил, ҳам са­хийлик, ҳам жиндек юмор мавжудлиги  учунми, ҳаяжондан кўзлари чақнаб кета­ди. Собит оғага қараб:

– Ях-яхши!.. Зўр! – деб гўё мукофотга берилган тойнинг ўмровини  силагандай тошни тағин бир силаб, шапатилаб қўяди, деб ёзади муаллиф ва мазкур воқеанинг қандай якун топганини ифодалаш учун ҳикояни давом этти­ради. Зотан, Собит оға дили билан тили  бир, айтган сўзининг устидан  чиқадиган  жўмард  инсон  эди.

Орадан бир неча кун ўтса-да, ўзбек дўстининг думалоқ тошга ҳавас билан тикилгани-ю, айтган сўзи хаёлидан чиқ­майди. «Тош» ҳикоясидаги ғояга қайтиш учун муаллиф унга «Егор Са­мойлович» сарлавҳали янги боб ки­ритади. Унда Собит оғанинг тош йўнувчи устани сўраб-суриштириб топгани, уни машинада  Медеу тоғига олиб чиқиб,  ўша думалоқ  тошга битик ёздириши, ўрис уста билан Собит оға ўртасидаги суҳбат ғоят ёр­қин бўёқларда тасвирланган. Егор Са­мой­­ловичнинг Медеу тоғидаги улкан тош­га: «Бұл жұмыр тасты бауырым Му­са Айбекке сыйға тартам. Сабит Мұ­қан­ұлы. 3.VI.1952 жыл» деган битикда дўст­га бўлган ҳурмат, қардошига бўлган меҳр мужассам. Носир оға асарларида якка шахслар орасидаги дўстликнинг мил­латлараро дўстликка айланишининг  ҳаётий исботини кўрамиз. 

Оға Собит Муқановнинг «Умр мактаби» ав­­­тобиографик асарини талабалик йил­­­­ларидаёқ ўзбек тилига таржима қил­ган эди. Улкан адиб Собит оға ва ёш таржимон Носир Фозилнинг ижодий ҳам­кор­ликдан бошланган муносабатлари йил­лар давомида уларни ота-боладай  яқин­лаштиради.

Носир Фозилнинг «Тўёна» асари уч­­­­­­­­қудуқлик чўпон йигит Дўнаннинг фожиали қисматини устози Собит оға тили­дан ҳикоя қилади. Одатда юмор, қув­ноқ жанр­да қалам тебратадиган оға­нинг мазкур асари фожиавий драма са­налиб, уни кўзга ёш олмасдан ўқиб бўл­маслигига амин  бўлдим. 

Шунингдек, оғанинг «Кенглик» ҳи­коя-эссесида Баҳодир исмли адабиёт­шуноснинг бир пайтлар ҳикоялар ёз­ган­лиги, кейинчалик илм соҳасига ўтиб Ой­бек домланинг «Навоий» романини дис­сертациясига мавзу қилиб танлагани, сўнг осилсанг баланд дорга осил қаби­лида иш тутиб, бир мўътабар газетада улуғ ёзувчига сиёсий айб қўювчи мақола ёзгани баён этилади. Ўшандан кейин ундан омад юз ўгиради. Натижада, Ба­ҳодир диссерацияни ёқлаш у ёқда тур­син, у ҳақда бир оғиз яхши сўз эшитишга зор бўлиб қолади. Юрагини етти йил эзиб ётган зилдай армони тасодифан қўлига тушиб қолган Абайнинг  китобидаги:

Кучук асраб ит этдим,

У  болдиримдан қопди!

Милтиқ  бердим, мерган бўлиб,

Нақ  кўкрагимдан отди –

деган сатрларни ўқиганда Баҳо­дирнинг кўнглидан кечганларини му­ал­лиф мана бундай тасвирлайди: «Кўз олдига беихтиёр Ойбек домла кел­ди: тўзғиган сочлари эски дўпписи та­гига сиғмай турар, ёқавайрон, ёзиш­дан ҳо­риган, тим қора катта-катта кўз­ла­рида мунг бор. Гўё Баҳодир аканинг те­пасига келиб: «Кучук асраб ит этдим...» – деб тургандай бўлаверди. На­ти­­­­­­­­­­жада, етти йил мобайнида юрагини эзиб ке­ла­ётган азобдан қутулишни ис­таб, бир пайтлар танқид қилган устоз Ой­бек ака­дан кечирим сўрашга аҳд қилди. Та­­­­вак­кал қилиб, адибнинг уйига борган Ба­ҳодирнинг ички ҳолатини анг­­лаган Ой­бек домла уни кечирибгина қол­мас­дан Ўзбекистон тил ва адабиёт инс­ти­тутининг директорига:

«Ушбуни элтувчи Баҳодир Умаров­­нинг диссертациясидан хабарим бор. Кам-кўстларига ёрдам беришга тай­ёр­ман. Тезроқ ёқлаб олишига кўмак­лашишингизни илтимос қиламан. Ка­моли эҳтиром ила ОЙБЕК» деб хат ёзиб беради. Муаллиф асарни шундай якун­лайди: «Етти йилдан бери қийналиб, иши юришмай, ҳар кимдан дакки эшитиб ҳам кўзига нам келмаган одам ҳозир ҳалқумига нимадир тиқилиб, аламданми, қувончданми, ич-ичидан ўкирик келиб, ҳик-ҳиқ йиғлаб борарди...»

Улуғ Абай отамиз доно сўз­­ларининг қанча-қанчаларга ша­фоати теккан эди-я, дея ка­ми­нангиз ҳам кўзига ёш олди. 

1966 йили Тошкент зил­­зи­ласида қозоқ би­­­­родарларнинг қар­дошлик кўмаги ҳақида «Ас­фальтда ўтов» ҳикоя­сида му­­­ал­лиф ўзбек халқининг мин­нат­дорчилик туй­ғу­сини акс эт­тиради. Бу ки­тобда қозоқи ёзув­­­чилари: Со­бит Муқановнинг одам­­лар­­га меҳрибонлиги, қозоқи од­­­ми­лиги, Ҳамит Ерғали­евнинг ҳозир­жавоблиги, Бауржан Мў­мишулининг чапанилиги, Аб­дилда Тажи­баев, Сирбой Мау­ленов, Серик Қирабаев, Ғали Ўр­­манов, Тахави Ах­танов, Жу­­бан Мўлдағалиев, Азир­байжан Мамбетов, Ту­манбай Мўл­да­ғалиев, Қадир Мир­залиев ва бошқа оға­ла­ри­мизнинг ёрқин сиймолари билан топишиб, ўзларини қайта кўргандай бўласиз.

Шунингдек, ўзбек қаламкашлари Саид Аҳ­­­­­­мад, Уйғун, Яшин, Ғафур Ғу­лом, С. Зун­­­­­нунова, Абдулла Қаҳҳор, Мир­те­мир, Мақсуд Шайхзода, Туроб Тў­ла, Мир­­­­­­­­­­­­­муҳсин, Эркин Воҳидов, маш­ҳур «Уч қудуқ» қўшиғининг шеърини ёзган Ни­колай Куликов, қорақалпоқ ёзув­чи­ла­ри Аданбой Тожимуртов, Ўрозбой Аб­дураҳмонов, Низомжон Пар­да, Азиз Аб­дураззоқ, Ҳаким Назир, Тўхта­син Жа­­ло­­лов ва бошқаларнинг умр та­ри­хи­дан, улар­нинг қизиқарли лаҳза­ларидан ха­­бар­дор бўламиз.

Носир оғанинг «Юрак амри» (1961 й.), «Қизил боғичли бола» (1966 й.), «Са­ратон» (1978 й.), «Туркистон ҳикоя­лари» (1987 й.) китоблари қозоқ тилига таржима қилиниб, китоб ҳолида нашр этилган. Оға 1985 йили «Шум боланинг неварлари» китоби учун Ғафур Ғулом номидаги Дав­лат мукофотига, 1986 йилда Қозоғистон  ёзувчилари асарларининг ўзбек тилига таржимаси  учун   Қозоғистон  Ёзувчилар уюш­масининг Бейимбет Майлин номи­да­ги мукофотига  сазовор  бўлди. 

Носир Фозилов Қозоғистон Президен­тининг «Тинчлик ва маънавий ҳамжи­ҳатлик учун» халқаро мукофоти, 1990 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби» унвони, 1991 йили «Ус­тозлар даврасида» китоби учун Ҳамза номидаги давлат мукофотига сазовор  бўлди.

Устоз Носир оғанинг қаламидан ярал­ган асарлар узоқ йиллар икки қардош халқ – ўзбек ва қозоқнинг маънавий мулки бўлиб қолади ва у кишининг ёрқин хо­ти­раси  юракларимиздан  ўчмайди.