Эл манфаатларини, орзу-умидларини рўёбга чиқаришга салмоқли ҳисса қўшиб келаётган Қозоғистон халқи Aссамблеяси ташкил этилганига 30 йил тўлмоқда. Шу муносабат билан Қозоғистон Республикаси ҚХА Раиси ўринбосари – Президент Маъмурияти ҚХА котибияти мудири Марат Aзилханов билан мусоҳаба уюштирдик.

– Марат Aлмасули, бу йил Қозоғистон халқи Ассамблеясининг юбилейи. Шу ўринда ҚХАнинг давлатчиликни мустаҳкамлашдаги ўрнига тўхталиб ўтсангиз.

– Ҳа, март ойида Қозоғистон халқи Ассамблеяси ташкил топганига 30 йил тўлади. Йиллар давомида Aссамблея маслаҳат берувчи ташкилотдан Парламентда вакиллик ҳуқуқига эга конституциявий муассасага айланди. У ўзининг асосий вазифасини бажарди ва жамиятда миллатлараро барқарорликни таъминловчи омиллардан бири эканлигини исботлади. Бу мамлакатимизда ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ўзгаришларни оқилона, ​​изчил ва уйғун тарзда амалга ошириш, давлатимиз пойдеворини мустаҳкамлаш имконини берди. Президент Қасим-Жўмарт Тўқаев халққа йўллаган “Амалий ижтимоий мулоқот – Қозоғистон барқарорлиги ва тараққиётининг гарови” Мактубида: “Мустаҳкам бирлигимиз туфайли мустақиллигимизни мустаҳкамладик, халқимиз фаровонлигини юксалтиришга кенг йўл очдик. Бу “Бунёдкорлик ва тараққиёт, тинчлик ва тотувлик даври эди, – дея таъкидлади у.

Ўтган йиллар давомида ижтимоий тотувлик ва миллий ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш сиёсати кенг қамровли бўлиб, жамият ҳаётининг барча жабҳаларини қамраб олди. ҚХА фаолиятининг асосий натижаларидан бири – этник гуруҳларнинг Қозоғистоннинг ягона халқига уйғун яхлитланиш жараёнидир.

Ҳамжиҳатлик ва бирдамлик – давлатчиликни шакллантириш, мустаҳкамлаш ва ривожлантиришнинг муҳим дастакларидир. Буни тинчлик ва тотувлик сиёсати ҳам исботлаб берди. Aссамблея ташкил этилганидан кейинги дастлабки йилларда мамлакатдаги этник гуруҳлар манфаатларини ифода этишни мақсад қилган бўлса, ҳозирда мақсад ва вазифалар бирлигини, умумий бирлаштирувчи қадриятларни назарда тутувчи фуқаролик тамойилидан келиб чиқиб, миллатларни ягона халқ сифатида янада жипслаштириш борасидаги ишларни давом эттирмоқда. Конституциямизнинг “Биз, бир тарихий тақдир бирлаштирган қозоқ халқи, қадимги қозоқ заминида давлатчилик барпо этаётган...” деган сўзлар билан бошланадиган муқаддимасига мувофиқ, миллатлараро муносабатларни уйғунлаштириш борасида эришилган муваффақиятлар – ҚХА фаолиятининг улкан ютуғидир.

– Суҳбат аввалида Ассамблея ташкил этилганидан буён унинг йўналиши ҳам жамият тараққиёти билан ҳамоҳанг равишда ривожланиб бораётганини таъкидладингиз. Босқичма-босқич амалга оширилган ушбу тадбирлар ҳақида гапириб ўтсангиз.

– Умуман олганда, мамлакатимизда тинчлик ва тотувлик сиёсатини ҳаётга татбиқ этишда Aссамблеядан ташқари барча марказий давлат ва маҳаллий ижро органлари, нодавлат-нотижорат ташкилотлари ҳам иштирок этмоқда. Ўтган йиллар давомида Қозоғистонда ижтимоий тотувлик ва миллий бирликни мустаҳкамлашнинг ҳуқуқий, давлат-маъмурий, жамоатчилик ва бошқа дастаклари яратилди.

Бу мураккаб эволюция “Эл бирлиги доктринаси”да, ҚХАнинг тараққиёт дастури ва жамият тараққиёти жараёнида бир неча бор янгиланган бошқа ҳужжатларда ўз ифодасини топди.

Мамлакатимизда миллатлараро тотувлик ва ҳамжиҳатликнинг ўзига хос қиёфасини шакллантириш ва ривожлантиришни бешта асосий босқичга бўлиш мумкин.

Биринчи босқич (1989-1995) 1995 йилда Конституциянинг қабул қилиниши ва Қозоғистон халқи Aссамблеясининг ташкил этилиши доирасида этно-маданий бирлашмаларни ташкил этишдан бошлаб, эл бирлигини мустаҳкамлашнинг қозоғистонча моделини қонунчилик ва институционал жиҳатдан расмийлаштириш борасидаги чора-тадбирларни ўз ичига олди.

Иккинчи босқичда (1995-2002) фуқаровий тамойиллар ва мамлакатдаги этник гуруҳларнинг тили, маданияти ва анъаналарини сақлаш қадриятлари ўртасидаги уйғун мувозанат асосида ўзига хосликнинг асосий параметрлари белгиланди. “Қозоғистоннинг келажаги жамиятнинг ғоявий бирлигида” (1993) ва Қозоғистон Республикасининг давлат сифатида ўзига хослигини шакллантириш концепциясини (1996) амалга ошириш асосида жамиятни давлат тузувчи қозоқ халқи атрофида жипслаштириш, улар эгаменликнинг, қозоқ заминида давлатчиликнинг эгаси бўлган ва тарихий жиҳатдан масъул бўлган мамлакат тақдирини таъминлайди.

Жамиятда этник ва конфессиявий муносабатларни сиёсийлаштиришни рад этиш борасида фундаментал фуқаровий-сиёсий консенсусга эришилди.

Учинчи босқич (2002-2007) миллатлараро муносабатларнинг Қозоғистон моделини шакллантиришдаги сиёсатга асосланди. Бир қатор дастурий ҳужжатлар ишлаб чиқилди ва қабул қилинди – Қозоғистон халқи Aссамблеясининг 2011 йилгача бўлган дастури, 1998-2000 йилларда тилларни қўллаш ва ривожлантириш давлат дастури, 2006-2008 йилларда миллатлараро ва конфессиялараро тотувликнинг Қозоғистон моделини такомиллаштириш дастури.

Тўртинчи босқич (2007-2019) жамият жипслашуви ва давлат этносиёсатини Қозоғистон халқлари миллий бирлигини мустаҳкамлаш сиёсатига айлантиришни қамраб олади. Шу даврда, яъни 2007 йилда “халқлар ассамблеяси” номи “халқ Ассамблеяси”га ўзгартирилди. Бу мамлакатимиз миллий қиёфасидаги туб ўзгаришдир. 2010 йилда Эл бирлиги доктринаси қабул қилинди, унда барча фуқаролар учун умумий қадриятлар ва тамойиллар тизимини тан олиш асосида миллий бирликка эришиш – стратегик устувор вазифа сифатида белгиланди.

Бешинчи босқич 2020 йилда бошланган. Бу босқичда миллатлараро соҳада давлат сиёсатини амалга ошириш ижтимоий-таҳлилий жиҳатдан мустаҳкамланди, ҚХАнинг жамоат тузилмалари ҳар томонлама тараққий этди.

Собиқ Aхборот ва ижтимоий тараққиёт вазирлиги таркибида Миллатлараро муносабатларни ривожлантириш қўмитаси ва Aмалий этносиёсий тадқиқотлар муассасаси ташкил этилган. “Жамоат тотувлиги” РДК вазирлик қарамоғида. Қозоғистон халқи Ассамблеяси 2022-2026 йилларга мўлжалланган янги тараққиёт концепциясини тасдиқлади. Мазкур муҳим ҳужжат жамиятда этник жипслашув, ўзликни англаш ва миллий ҳамжиҳатликни ривожлантириш, мамлакатимизда тинчлик ва тотувликни таъминлаш борасидаги давлат сиёсати тамойилларини амалга оширишни ташкил этишга қаратилган. ҚХАнинг турли жамоатчилик тузилмалари кенг ижтимоий ва ахборий дастурлар учун очиқ самарали мулоқотни таъминлайди.

– Йил сайин ҚХАнинг қамрови кенгайиб бормоқда. Сиз таъкидлаганингиздек, ҳозир унинг таркибида бир нечта тузилмалар мавжуд. Уларнинг вазифаси қандай?

– ҚХАда мингдан ортиқ этно-маданият бирлашмалар, муассасалар, қатор жамоат ташкилотлари ва лойиҳалари мавжуд. Умуман олганда, бир ярим мингдан ортиқ Оналар Кенгаши, мингдан ортиқ Оқсоқоллар Кенгаши, “Ассамблея ёшлари” Республика жамоат бирлашмаси, “Жөмарт жан” марказлари, ҚХА медиация кенгашлари, Ёш олимлар клуби, ҚХА илмий-таҳлил кенгаши ва ҚХАнинг йигирмага яқин илмий-таҳлил гуруҳлари, Кафедралар ҳамжамияти, Ижодий уюшмалар ҳамжамияти, мамлакатимизнинг барча ҳудудларида фаолият юритаётган 34та Дўстлик уйи Ассамблея уюшмалари доирасида ягона мақсад йўлида хизмат қилиб келмоқда.

Давлат раҳбари ташаббуси билан амалга оширилаётган ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ўзгаришларнинг муҳим йўналиши ҳам жамиятда ижтимоий тотувлик ва миллий ҳамжиҳатликни мустаҳкамлашдан иборат. Жамиятда адолат ўрнатиш мафкурасини илгари суриш ва ҳаётга татбиқ этиш мамлакатимиздаги барча жамоат бирлашмалари, жумладан, Ассамблеянинг ҳам ғоят муҳим вазифасидир. ҚХАнинг ҳар бир тузилмавий бўлинмаси бу муҳим тадбирга ҳар томонлама ҳисса қўшмоқда.

Миллий қурултойда Президент Қасим-Жўмарт Тўқаев фуқароликнинг ўзига хослик моҳиятини ҳар томонлама очиб берди, уни бирлик ва барқарорлик, адолат ва ҳамжиҳатлик, ҳуқуқ-тартибот, ишонч ва масъулият каби қадриятларга асосланган янги жамоат этикаси уйғунлиги орқали тафсифлаб берди. Фуқароликнинг ўзига хослиги айнан шундай шаклланаётгани ва Президентимиз ташаббуси билан амалга оширилаётган кенг кўламли сиёсий ислоҳотларда ўз ифодасини топгани аҳамиятга эга.

– Мамлакатимизда амалга оширилаётган сиёсий ислоҳотлар жараёнида ҚХА фаолияти ҳам мавжуд. Ушбу ўзгариш ва янгиланиш натижалари ҳақида сўз юритсак.

– Қисқа вақт мобайнида амалга оширилган кенг кўламли ислоҳотлар натижасида сиёсий тизимда катта ўзгаришлар рўй берди. Мамлакат бошқарув тизими жамият эҳтиёжларига кўпроқ эътибор қаратиб, фуқароларнинг қарорлар қабул қилишда бевосита иштирок этиши учун имкониятлар яратилди.

Давлат раҳбари “Ана тілі” газетасига берган мусоҳабасида шундай деди: “Ўтган беш йил давомида амалга оширилган ислоҳотлар фуқароларимизнинг туб талаблари ва узоқ муддатли давлат манфаатларидан келиб чиққан ҳолда пухта ўйланган стратегиядир. Асосий сиёсий ислоҳотлар якунланди. Буларнинг барчаси жамиятда кенг муҳокама қилинди ва пировардида жамоатчилик томонидан қўллаб-қувватланди. “Бунинг шарофати билан барча йирик сиёсий тармоқлар янада очиқ ва самарали бўлди, ҳокимият тармоқлари ўртасидаги ўзаро ҳамкорлик ва мувозанат мустаҳкамланди, энг муҳими, фуқароларнинг сиёсий ҳаётда фаол иштирок этиш имкониятлари сезиларли даражада ошди”, деди у.

Тараққиётнинг янги босқичида сиёсий институтлар ва давлат бошқарувини ислоҳ қилишдан жамиятнинг ўзини, жамият тизимини, умуман, жамоатчилик онгини ислоҳ қилишга ўтиш кузатилмоқда. Шу нуқтаи назардан, мамлакатимиздаги барча этник гуруҳлар, этно-маданият бирлашмалар вакиллари, ассамблеялар ушбу тарихий ва туб ўзгаришларда фаол иштирок этиши муҳим аҳамиятга эга.

Ислоҳотлар Қозоғистон халқи Ассамблеясига ҳам таъсир кўрсатди. Бугунги кунда ҚХА таклифига кўра, ҳуқуқий даражада мулоқотни таъминлаш, жамоатчилик назоратини амалга ошириш, Ассамблеяни этнослар манфаатларини уйғунлаштирувчи ваколатли ташкилот сифатидаги фаолияти янгиланди. Давлат раҳбари томонидан тайинланган Парламент Сенатининг 5 нафар депутати фаолият юритмоқда.

Парламентда миллий бирлик ва ижтимоий тотувликни мустаҳкамлаш борасидаги масалаларни амалга ошириш мақсадида “Ягона давлат, ягона манфаат” номли янги депутатлар уюшмаси ташкил этилди. Унинг ўзига хослиги шундаки, бу гуруҳ палаталарародир. Илгаригидек фақат Мажлисда ишламайди. Депутатлар гуруҳи таркибига Парламентнинг 30 нафар депутати киради. Сенатдан 10 депутат, Мажлисдан 20 депутат.

Ассамблея депутатларининг қонунчилик фаолиятидаги иштироки миллатлараро ва конфессиялараро тотувлик, бағрикенгликни мустаҳкамлаш, жамиятда экстремизм ва радикализм кўринишларининг олдини олишга хизмат қилмоқда. У қозоқ халқининг маданияти ва тилини тарғиб қилувчи фуқаролик ва маънавий-маданий ҳамжамият асосида Қозоғистон этносларини бирлаштириб, ватанпарварлик ва ўзликни шакллантиришга ҳисса қўшади.

Яна бир муҳим қадам шундаки, ҚХА аъзолари ҳам Миллий Қурултой таркибида фаол ишламоқда. Ислоҳотларни ҳаётга татбиқ этишда Оналар кенгаши, Оқсоқоллар кенгаши, “Ассамблея ёшлари”, этно-маданият бирлашмалари, ҚХАнинг барча аъзолари фаол иштирок этмоқда.

– Жамоатчилик Ассамблеяни жамиятни сафарбар қилувчи дастак, деб билади. “Бир ёқадан бош чиқарадиган” даврда ҚХАни излаб қолишади. Ташкилот ҳозирги пайтда ушбу вазифани етарли даражада бажараяптими?

– Албатта, Ассамблея – катта куч. У – жамоат тотувлигини қадрият деб биладиган барчани бирлаштирадиган уюшма. Жамоатчиликни умумий ишга жалб этиш, уларни ташаббускорликка ундаш асосий мақсадларимиздан бири. Шу нуқтаи назардан, Қозоғистон халқи Ассамблеясининг янги жамият одоб-ахлоқини тарғиб қилиш ва “Бирлик ва ҳамжиҳатлик” устувор йўналиши доирасидаги хайрия фаолиятига алоҳида эътибор қаратилмоқда. ҚХА тузилмаларининг хайрия ишларини мувофиқлаштириш учун барча ҳудудларда “Жөмарт жан” марказлари ташкил этилди. Улар муҳтожларга ҳар томонлама ёрдам кўрсатишмоқда.

Асосан, ҚХА сув тошқинидан зарар кўрган ҳудудларга ёрдам кўрсатиш борасида кенг кўламли тадбирларни амалга оширди. “Юракдан юракка” умуммиллий лойиҳамиз доирасида барча Дўстлик уйларида штаб, кўнгиллилар марказлари, инсонпарварлик ёрдамларини қабул қилиш пунктлари ташкил этилди. Жабрланган ҳудудларга 1700 тоннадан зиёд озиқ-овқат, дори-дармон ва энг зарур маҳсулотлар жўнатилди. Машина ва махсус техника жалб қилинди. Кўрсатилган инсонпарварлик ёрдами миқдори 805 миллион тенгедан ошди, 12 мингдан ортиқ ҚХА кўнгиллилари гуманитар ҳаракатлар ва қайта тиклаш ишларига жалб қилинди. ҚХА аъзолари ва ҳомийлари маблағлари эвазига 90 миллион тенгега яқин тайёр турар-жойлар харид қилиниб, сув тошқинидан жабр кўрган ҳудудлардаги оилаларга тақдим этилди. Ассамблея аъзолари жабрланган ватандошларини чин дилдан қўллаб-қувватладилар. Бу халқимизнинг ҳамжиҳатлиги ва бирдамлиги тамойили инъикосидир.

Ассамблея фаолиятининг янги концепцияси мамлакатимизда фуқаролик сиёсий миллат жипслашуви ва шаклланиш жараёнида жамоат бирлашмаларининг фаол иштирокини таъминлашга қаратилган. Бугунги куннинг асосий вазифаси – миллатлараро ўзаро ҳамкорликни янги босқичга кўтаришдан иборат, унинг асоси жамиятнинг фуқаролик манфаатлари бўлиши керак.

Ассамблеянинг вазифаси эл билан биргаликда баркамол, адолатли ва барқарор жамият барпо этишдан иборат. ҚХА бу мақсадни босқичма-босқич ва тизимли равишда амалга оширмоқда.

– Юбилей йилида қандай йирик тадбирлар ташкил этилади?

– 30 йилликнинг Шукроналик куни билан бақамти келиши рамзий маънога эга. Халқимиз анъанага кўра, баҳорнинг илк кунини “Раҳмат” деган гўзал сўз билан қарши олади. Ушбу кун учун кўплаб тадбирлар, турли акциялар, фестиваллар, кўргазмалар ва концертлар режалаштирилган. Йил бошидан буён илмий ташкилотлар ва олий ўқув юртларида ҚХАнинг ўрни ва тажрибаси, Қозоғистондаги бирлик ва ҳамжиҳатлик сиёсатининг истиқболларини экспертлар доирасида муҳокама қилиш борасида қатор тадбирлар ўтказилади.

Асосий юбилей тадбири, шубҳасиз, апрель ойида ўтадиган Қозоғистон халқи Ассамблеясининг сессияси бўлади. Ассамблея Кенгаши йиғилиши арафасида ҚХА, унинг барча тузилмалари фаолияти ҳамда лойиҳалар сарҳисоб қилинади.

Умуман олганда, ҚХА жамоат тузилмалари ва республика этномаданият бирлашмаларининг режасида 400дан зиёд турли тадбирлар – республика ва вилоят анжуманлари, этно-маданий фестиваллар, йирик спорт мусобақалари ва турнирлари, театр томошалари, ижодий кечалар, ёшлар ва болалар оромгоҳлари ташкил этиш кўзда тутилган.

Ассамблея юбилейи миллатлараро тотувлик ва миллий бирликнинг ўзига хос ўттиз йиллик тарихини чуқурроқ ўрганиш, унинг шаклланиш ва тараққиёт жараёнини англаш, ҳамжиҳатлик, ижтимоий тотувликни мустаҳкамлашга хизмат қилади, деб ўйлаймиз.

– Суҳбатингиз учун раҳмат.