Президент Қасим-Жўмарт Тўқаев Парламент палаталарининг қўшма мажлисида Қозоғистон халқига “Aдолатли Қозоғистоннинг иқтисодий йўналиши” номли Мурожаатномасини эълон қилди. Президентимизнинг мазкур Мурожаатномасида яқин келажакда амалга ошириладиган сиёсий ислоҳотларнинг янги дастури ва ижтимоий-иқтисодий йўналишда амалга оширилиши лозим бўлган тадбирлар ўрин олган.

Халқимиз учун қилинаётган ҳар бир хайрли иш, ҳар бир янги ташаббус мустақил мамлакатимизнинг янги йўналишда ривожланишининг ёрқин ифодасидир.

Мазкур Мурожаатноманинг асосий жиҳати шундаки, унда сўнгги йиллардаги иқтисодий тараққиётимиз эволюцияси белгилаб берилган. Жуда кенг кўламли, аниқ ва мураккаб тадбирлар режалаштирилган. Кейинги навбатда, Давлатимиз раҳбарининг янги иқтисодий сиёсатини қўллаб-қувватлаш ва унинг сифатли амалга оширилишини таъминлаш олдимизга қўйилган.

Фуқароларнинг даромадларини ошириш мақсадида келаси йилнинг 1 январидан бошлаб энг кам иш ҳақи миқдори 85 минг тенге этиб белгиланди. Бу Мурожаатномада Президентимиз таъкидлаган кўплаб вазифаларнинг биридир. Яъни, энг кам ойлик иш ҳақини ошириш ҳисобига 1 миллион 800 минг киши, бюджет соҳасида меҳнат қилаётган 350 минг фуқаронинг фаровонлиги ошади. Президент Ҳукуматга иқтисодий ўсиш суръатларини 6-7 фоизга ошириш мажбуриятини юклади. У 2029 йилгача миллий иқтисодиёт ҳажмини икки бараварга кўпайтириб, 450 миллиард долларга етказиш бўйича топшириқ берди.

 Мурожаатда асосий эътибор иқтисодиётга қаратилган бўлса-да, барча хўжалик фаолияти натижалари бевосита халқнинг аҳволига таъсир қилиши керак. Мактубда тилга олинган аҳолининг ижтимоий ҳаёти, жумладан, ишсизлик муаммосига кўпроқ ечим топиш керак. Бу, айниқса, ушбу ҳудудлар учун муҳим аҳамиятга эга. Мамлакат салоҳияти яққол намоён бўлаётган ижтимоий соҳа ҳақида гап кетганда, Юртбошимиз болалар ва ёшлар масаласига алоҳида эътибор қаратди. Бошланғич таълим капитали ва йиллик давлат мукофотлари ҳамда сармоя даромадларини тубдан қайта кўриб чиқиш мажбуриятини юклади.

Президент сув ресурсларига ёндошувни ислоҳ қилишга чақирди. «Иқлим ўзгариши ва минтақадаги қурғоқчиликка қарамай, биз ҳали ҳам сув масаласида бепарвомиз, қишлоқ хўжалигида сувни кўп талаб қиладиган экинлар етиштирилмоқда. Биз ҳақиқатан ҳам сув ресурсларига ғамхўрлик қилишимиз, қишлоқ хўжалигига сувни тежайдиган технологияларни жорий этишимиз керак».

Қ.Тўқаев “Сувнинг маммлакатимиз учун аҳамияти нефть, газ ёки металлдан кам эмас”, дея таъкидлади. Республикамизда сув хўжалиги тизимини самарали ривожлантириш масаласи билан мустақил муассаса шуғулланиши кераклигини, шу боис Сув хўжалиги ва ирригация вазирлигини ташкил этиш таклифини билдирди. Эртаси куни янги вазирлик тузилди. «Миллий гидрогеология хизмати яна вазирлик қошида ишлайди. Шунингдек, мамлакатимизнинг бутун сув хўжалиги тизими ислоҳ қилинади. «Казсушар», «Нұра топтық су құбыры» ва бошқа асосий корхоналарда ўзгаришлар бўлади», - деди Давлат раҳбари.

Жорий йилдаги фавқулодда иссиқ бўлган ёз фаслида Марказий Осиё давлатларининг умумий муаммосига айланган сув масаласи минтақада тобора қийинлашиб бораётганини яна бир бор яққол намоён этди. Қирғизистондаги Тўқтагул сув омборидаги сув сатҳи мисли кўрилмаган даражада камайгач, Қозоғистон жанубидаги деҳқонлар суғориладиган ерлари ёниб кетиши оқибатида катта зарар кўрди. Жамбил вилоятининг бир қанча туманлари фавқулодда ҳолат эълон қилишга мажбур бўлди.

Шу муносабат билан тажрибали мутахассис сифатида қуйидагиларни айт¬моқ¬чиман. Жанубий минтақа аҳоли¬сининг тирикчилик манбаи суғорма деҳқончиликдир. Ҳар йили қишлоқ хўжалиги экинларини суғориш учун маълум миқдорда суғориш суви лимити ажратилади. Шундай экан, қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган сувни тежаш -- бугунги куннинг асосий талабидир. Маълумки, Давлат раҳбари Қасим Жўмарт Кемелули қишлоқ хўжалиги соҳасида меҳнат унумдорлигини ошириш вазифасини қўйган. Шунинг учун далада меҳнат қилаётган деҳқонлар бугунги кунда энг илғор технология ҳисобланган томчилатиб суғориш усулига таянмоқда. Бугунги кунда туманимиздаги бир қатор фермер хўжаликлари бу усулга ўтган. Томчилатиб суғоришнинг самарадорлиги шундаки, дала майдони қанчалик катта бўлмасин, камроқ сув сарфланади. Иккинчидан, бошқа зарарли бегона ўтлар доннинг ўсиши ва кучайишига тўсқинлик қила олмайди.

Хорижий мамлакатларда иссиқхоналарда, шунингдек, осмали боғларда томчилатиб суғориш усули билан ўсимликларни етиштириш усули кенг қўлланилади. Томчилатиб суғориш қувурлари тупроқ остида ёки юқорида жойлаштирилиши мумкин. Бундан ташқари, қувурлар орқали уруғлантириш усулини қўллаш, яъни ўғитларни сувга қўшиш ҳам мумкин. Бундай суғориш ўғитдан ҳам, сувдан ҳам керакли миқдорда фойдаланиш имконини беради, бу эса сувни тежашни англатади. Эндиликда мамлакатимизда юпқа пластик қувурлар пайдо бўлиши билан томчилатиб суғориш усули амалга оширилиб,  Исроил тажрибаси татбиқ этилди ва самарали ишнинг асосига айланди. Шунингдек, суғориш сувини кам талаб қиладиган экинларни диверсификация қилиш йўналишидаги экинлар ҳажми ҳам ортиб бормоқда. Деҳқонлар учун бу ҳам яхшилик белгисидир.

Давлатимиз раҳбари ўз Мурожаатида туман ва вилоят шаҳар босқичларида ҳокимлар сайлови бўлиб ўтишини таъкидлади. Иккинчидан, туман ҳокимларига аниқ аҳоли пунктлари учун бюджетни тайёрлаш вазифаси юклатилди. Учинчидан, Президент топшириғига кўра, вазирлар ва ҳокимлар соҳавий қарорларни амалга ошириш ва тайёрлашда муайян мустақилликка эга бўладилар. Шунга яраша уларга юклатилган вазифа ҳам ортади. Амалга оширилаётган ислоҳотлар натижалари учун бевосита жавобгар бўлади. Президент туманлар бюджет масалаларини мустақил ҳал этиши кераклигини таъкидлади. Бугунги кунда туманлар бюджетнинг кичик қисмини умумий бюджет ёки жамоатчилик иштироки бюджети доирасида давлат лойиҳаларига сарфлайди. Бу чорани кенгайтириш керак, бу нафақат Ҳукуматда, балки одамларда ҳам бюджет маданиятини шакллантиради.

Мактубдаги долзарб масалалардан бири -- AЭС қурилиши муаммоси бўлди. “Қозоғистонда атом электр станцияларини қуриш жуда муҳим иқтисодий ва сиёсий масалага айланди. У бўйича якуний қарор умумхалқ референдуми натижаларига кўра қабул қилинади”, -- деди Президент ўзининг навбатдаги Мурожаатномасида. “Қозоғистон -- дунёдаги энг йирик уран ишлаб чиқарувчи давлатдир. Демак, ўз заминимизда атом электр станцияси қуришга тўлиқ ҳаққимиз бор”, — деди Давлат раҳбари. Жамиятда баҳсли мавзуга айланган масалада халқ ўз сўзини айтиши ҳақида огоҳлантирди. Атом электр станциясини қуриш ёки қурмаслик -- мамлакатимиз келажаги учун жуда муҳим масалалардан биридир. Шунинг учун уни умумхалқ референдуми йўли билан ҳал қилган маъқул, деб ўйлайман. Aниқ санани кейинроқ аниқлаймиз”, — деди Қ. Тўқаев.

Қозоғистон Республикаси Президенти мамлакатда иқтисодий сиёсатни амалга ошириш учун барча масъулият ҳукумат зиммасига юкланишини маълум қилди. «Ҳукумат иқтисодий сиёсатни амалга ошириш учун тўлиқ жавобгардир. У бюрократия ва оғзаки гапларга бўйсунмаслик, президент маъмуриятидан қочмаслик, балки давлат бошқарувини мустақил бошқаришнинг барча усулларини ўз қўлида ушлаб туриши керак. Иқтисодий ривожланишнинг стратегик йўналишлари, ички ва ташқи сиёсат, мудофаа ва хавфсизлик, ҳуқуқ ва кадрлар сиёсатига сафарбар этилиши керак.

Янги иқтисодий сиёсатни амалга ошириш мақсадида ишлаб чиқариш қувватларини инновацион технологиялар ва юқори тоифали кадрлар билан таъминлаш, солиқ сиёсати, жумладан, божхона соҳасидаги муаммоларни ҳал этиш, ер, йўл, қурилиш ишларини тўғри ташкил этиш масалалари кўриб чиқилди.

Бугунда хомашё экспортига қарам бўлиб қолмоқдамиз ва бюджетдан ташқари тушумлар асосан шунинг ҳисобига шаклланмоқда. Бироқ, мамлакатимиз иқтисодиётнинг транзит, қишлоқ хўжалиги, ишлаб чиқариш саноати, ахборот технологиялари соҳаси ва маданий-ижодий соҳалар, жумладан, туризм каби бошқа йўналишларида ҳам катта салоҳиятга эга. Хомашёга боғлиқлигимизни камайтириш учун иқтисодий моделни қайта кўриб чиқиш керак.

Ижодий саноат – мамлакатимиз келажагидир. Унинг ривожланиши нафақат йирик шаҳарларда, балки вилоятларда ҳам муҳим аҳамиятга эга. Ижодий иқтисодиётни, жумладан, интеллектуал мулкни ҳимоя қилишни кенг миқёсда ривожлантириш учун шароит яратишимиз керак. Лекин нафақат бунёдкорлик саноатини, балки бутун ҳудудларни ҳам ривожлантириш керак, чунки ҳудудлардаги инқироз туфайли биз улкан ички миграцияга дуч келдик.

Президент, шунингдек, ахборот технологиялари соҳасини ривожлантириш, озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, хориждан ноқонуний активларни қайтариш, аппаратдан бюрократияни олиб ташлаш, транзит йўлаклари ва логистика тизимини ривожлантириш, қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлаш, асосий маҳсулотлар нархини жиловлаш каби муҳим масалаларга ҳам алоҳида тўхталиб ўтди. Умуман олганда, бу ташаббусларни ҳаётга татбиқ этиш ҳар биримиз фаровонлигимиз билан боғлиқлиги жуда муҳим. Мактубдаги тизимларни самарали амалга ошириш учун Президентимизнинг ўзи айтаётган самарали жамоатчилик мониторинги ва назорати зарур.

Қозоғистон Президенти жамиятимизда “Aдолатли Қозоғистон”, “Ҳалол фуқаро” каби тушунчаларга устувор аҳамият қаратиш лозимлигини таъкидлаб, ёшлар ўртасида ижодкорлик, ҳаракатчанлик, очиқ суҳбатларга тайёрлик каби фазилатлар кенг тарқалганига эътибор қаратди. Ҳозирги даврда ҳал этилмаган муаммолар қаторига касбий таълимнинг ишлаб чиқаришга самарали фойда келтира олмаслигини ҳам киритиш мумкин. Олий таълим муассасалари ва ишлаб чиқариш корхоналари ўртасида ўзаро шерикликка асосланган тўғри, ҳалол ва адолатли муносабатлар ўрнатилмаса, жамият ва иқтисодиётда самарали ривожланиш, модернизация ва янгиланишларга эриша олмаймиз. Бундай характердаги сифат ва миқдорий кўрсаткичлар таълим муассасасининг аҳамияти ва молиялаштирилишини белгилаши керак. Юртбошимиз “Халқ овозига қулоқ солувчи давлат” тамойилини ҳаётга татбиқ этишимиз керак, дедилар. Бу фақат Президент томонидан амалга оширилмайди. Шу боис, ушбу механизмнинг ҳудудий миқёсдаги фаолияти ва натижалари мунтазам равишда мониторинг қилиниши ва ҳисобот берилиши керак. Демократиянинг аниқ ифодаси яққол намоён бўлаётгани ҳозирги даврда жуда муҳимдир. Чунки “Aдолатли Қозоғистон”, “Ҳалол фуқаро” тушунчаларини алоҳида қадрият сифатида улуғлаш орқалигина цивилизациялашган давлат сафига қўшила оламиз.

“Фуқароларнинг манфаатлари ва талаблари Қозоғистоннинг иқтисодий ривожланиш стратегиясининг ўзаги ҳисобланади. Яъни, инсон эҳтиёжлари доимо асосий эътиборда. Шунинг учун ҳам хомашёга қарамликдан босқичма-босқич қутулишимиз керак. Бу иш қатъият билан амалга оширилиши керак. Мамлакатимизда ҳар йили 400 мингдан ортиқ бола дунёга келади. Йил охиригача аҳолимиз 20 миллионга етади”, — деди Қасим-Жўмарт Тўқаев.

Президентимиз таъкидлаганидек, аҳоли¬нинг умр кўриш давомийлиги ҳам ортиб бормоқда. Ўтган йили бу кўрсаткич 74 йилдан ошди. Қозоғистон дунёдаги энг ёш давлатлардан бири. Фуқароларимизнинг ўртача ёши 32 ёшни ташкил этади. Аҳолининг учдан бир қисмини ёшлар ташкил этади.

“Ҳукуматнинг вазифаси ҳозирги демографик вазиятдан мамлакат рақобат-бардошлигини ошириш учун фойдаланишдан иборат. Ҳалол фуқаро, мустаҳкам инсон бўлиш асоси болаликдан шаклланади. Бинобарин, биз ёш авлоднинг хавфсиз ва беғараз ҳаёт кечиришини таъминлашимиз керак”, деди у ўз Мурожаатида.

Давлат раҳбари Қасим-Жўмарт Тўқаев “Отбасы Банк” хизматини қайта кўриб чиқишни буюрди.“Отбасы Банк” хизмати кўриб чиқилиши керак. Асосий эътиборни вилоят марказларига эмас, балки туманлар, моношаҳарлар ва қишлоқларга қаратиш керак”, деди у ўз Мурожаатида.

Шу билан бирга, Президент давлат томонидан қўллаб-қувватлаш чора-тадбирларини ишлаб чиқаришнинг технологик мураккаблиги ва тадбиркорлик фаолиятининг ўзига хос турига қараб таснифлаш муҳимлигини таъкидлади. “Ушбу иш самарадорлиги юқори бўлиши ҳам жуда муҳим. Шу боис “Байтерек” холдинг тузилмасини ўзгартириш ва уни кенг кўламда рақамлаштириш зарур. Рақобат ривожланмаса, бизнес ривожланмайди. Бу аниқ. Ҳозирги вақтда саноатнинг асосий тармоқларида бир нечта йирик корхоналар устунлик қилмоқда. Бу ҳолат реал бозор конюнктурасини акс эттира олмайди”, деди Давлат раҳбари.

Президент Қасим-Жўмарт Тўқаев экспертлар ҳамжамиятини рақамлаштириш соҳасини тартибга солувчи ягона ҳужжат ишлаб чиқишни таклиф қилди. “Ҳукумат асосий эътиборни сунъий заковатни ривожлантиришга қаратиши керак. Келгуси бир неча йил ичида бу соҳага триллион доллардан ортиқ сармоя киритилиши тахмин қилинмоқда. Сунъий заковат уни ишлаб чиққан мамлакатларнинг ялпи ички маҳсулотига сезиларли ҳисса қўшиши мумкин. Агар биз сунъий заковат имкониятларидан тўлиқ фойдалансак, билимлар иқтисодиётига янги туртки берамиз. Етакчи халқаро компаниялар билан ҳамкорликни йўлга қўйиш зарур. Биз малакали мутахассисларни тайёрлашимиз керак. Камида учта таниқли олий таълим муассасаси сунъий заковат соҳасида кадрлар тайёрлаш ва илмий тадқиқотлар олиб бориш билан шуғулланиши лозим”, — деди Қасим-Жўмарт Тўқаев.

Умуман олганда, мазкур Мурожаатномада кўплаб йўналишларни қамраб олган, ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг ягона тизимини ташкил этувчи юздан ортиқ турли ғоя ва таклифлар тилга олинди.